ks. Marek Pyc
Wybrana od wieków. Istota i zasady kultu maryjnego.
Artykuł pochodzi z miesięcznika "Msza Święta" nr 05, maj 2009
wydrukuj ten artykułIstota chrześcijańskiego kultu
Czyniąc refleksję nad kultem maryjnym, musimy najpierw przybliżyć sobie istotę kultu chrześcijańskiego w ogóle. Przysługuje on wyłącznie Bogu. Kult ten wynika z faktu, że jako stworzenia oddajemy cześć Bogu, Dawcy życia, jako Istocie najwyższej, najdoskonalszej i nieskończenie świętej. Chrześcijańskim kultem otaczamy Trójcę Świętą, uwielbiając Ojca przez Syna w Duchu Świętym, a dzięki Wcieleniu również Najświętsze Serce Jezusa oraz Jego Ciało i Krew w Eucharystii.
W nurcie trynitarnego życia Syn Boży otrzymuje wszystko od Ojca. Wielbiąc Go za Jego miłość, oddaje Mu samego siebie, tchnąc razem z Nim Ducha Świętego. Ten „wewnątrztrynitarny kult” Słowo Wcielone wnosi w swe ludzkie życie, czyniąc zasadą chrześcijańskiego kultu. Wcielony Syn Boży jest podstawową przestrzenią kultu jako prawdziwa świątynia, w której Bóg został w najdoskonalszy sposób uwielbiony. Chrześcijański kult jest nade wszystko dziełem Chrystusa. O jego wartości nie decyduje nasz ludzki czyn ani też zanoszone przez nas modlitwy, lecz zbawcze życie i dzieło Zbawiciela. W chrześcijańskim kulcie pierwszym liturgiem jest Chrystus wypełniający kapłańską misję. Jako Jedyny i Wieczny Kapłan całym swoim życiem wielbi Ojca. W Jego zbawczym dziele, szczególnie zaś w Ofierze miłości na krzyżu, Bóg zostaje otoczony chwałą i najpełniej uwielbiony. Ten doskonały kult oddany Ojcu nie przeminął, lecz trwa wiecznie. Chrystus jako pierworodny spośród wszelkiego stworzenia, a zarazem Pośrednik u Ojca, stoi przed Ojcem, wielbiąc Go, dziękując, przepraszając i wstawiając się za swoimi braćmi. Jest to kult, który słusznie nazywa się chrześcijańskim, ponieważ od Chrystusa bierze swój początek i skuteczność, w Chrystusie znajduje swój pełny wyraz oraz przez Chrystusa w Duchu Świętym prowadzi do Ojca.
Do uczestnictwa w kultycznej aktywności Wcielonego Syna Bożego powołany jest każdy chrześcijanin. Autentyczny kult może się urzeczywistnić jedynie w zjednoczeniu z Chrystusem. On, który dokonał dzieła zbawienia czcząc Ojca w Duchu Świętym, pragnie, abyśmy ogarnięci Jego Duchem razem z Nim czcili Ojca i tak osiągnęli zbawienie. Uświęcając braci, daje im zdolność sprawowania chrześcijańskiego kultu „w Duchu i prawdzie” (J 4,23). Do uczestnictwa w tym kulcie człowiek zostaje konsekrowany przez chrzest. Na mocy kapłaństwa powszechnego wiernych każdy ochrzczony oddaje Bogu cześć przez składanie duchowych ofiar, wyrażając przed Nim swoją zależność, oddanie i wdzięczność.
Kult maryjny
Jedynie w analogicznym znaczeniu, w sensie szerszym, i to ze względu na Boga, od którego pochodzi wszelka świętość, kult odnosi się do aniołów i świętych. Wśród nich uprzywilejowane miejsce zajmuje Maryja, Matka Wcielonego Słowa, wolna od zmazy grzechu pierworodnego i dostępująca z duszą i ciałem chwały nieba. Pobożność Kościoła względem Świętej Dziewicy jest wewnętrznym elementem chrześcijańskiego kultu (KKK 971). W rozlicznych przejawach maryjnego kultu można dostrzec wypełnienie zapowiedzi zawartej w Magnificat: „Oto błogosławić mnie będą odtąd wszystkie pokolenia” (Łk 1,48). Kult Maryi jest szczególnym przypadkiem czci oddawanej świętym w Kościele z racji Jej szczególnego związku z Chrystusem i wyjątkowej roli, jaką odgrywa Ona w realizacji zbawczego planu. To właśnie ze względu na uczestnictwo w tajemnicach Jezusa Chrystusa Maryja, wyniesiona dzięki łasce Bożej ponad aniołów i ludzi, doznaje w Kościele tak wielkiej czci (KK 66). W Niej Kościół podziwia i wysławia wspaniały owoc Odkupienia i jakby w przeczystym obrazie z radością ogląda to, czym cały pragnie i spodziewa się być (KL 103).
Cześć oddawana Maryi nie stoi w sprzeczności z kultem oddawanym Bogu, jest Ona bowiem włączona w jego nurt i mu podporządkowana. Kult maryjny nie ma więc celu sam w sobie, lecz prowadzi ku oddaniu chwały Bogu w Jego świętych i za ich pośrednictwem. „Najświętsza Dziewica słusznie doznaje od Kościoła czci szczególnej. Kult ten, choć zgoła wyjątkowy, różni się przecież w sposób istotny od kultu uwielbienia, który oddawany jest Słowu Wcielonemu na równi z Ojcem i Duchem Świętym, i jak najbardziej sprzyja temu kultowi\\\" (KKK 971). Uwielbiając Boga, okazujemy zarazem cześć świętym całkowicie do Niego należącym, a czcząc świętych, w których w sposób szczególny objawiły się dzieła Boże, oddajemy cześć Bogu. Właściwie rozumiany kult świętych manifestuje jaśniejącą w nich chwałę trynitarnego Boga.
Zasady kultu i pobożności maryjnej
W adhortacji apostolskiej Marialis cultus Paweł VI omawia podstawowe zasady, zgodnie z którymi winien być kształtowany kult maryjny w Kościele. One też wytyczają drogi jego odnowy (MC 25-37). Jako pierwszą z nich Papież wymienia zasadę trynitarną. Odniesienie trynitarne dla kultu maryjnego jest czymś fundamentalnym. Chrześcijański kult przynależy się bowiem jedynie Trójcy Świętej: Ojcu przez Syna w Duchu Świętym. W kulcie maryjnym należy podkreślać prawdę o Bogu jedynie godnym czci, który dzieli się ze stworzeniami swoją wielkością, świętością i chwałą. Jeśli więc oddajemy cześć Maryi, czynimy to wyłącznie ze względu na Boga. Otaczamy Ją kultem z racji Jej szczególnej więzi z Ojcem, Synem i Duchem Świętym oraz wyjątkowego uczestnictwa w zbawczym dziele. To ze względu na Wcielenie Ojciec wybrał Ją od wieków, a Duch Święty przyozdobił niezwykłymi darami. Już w Niepokalanym Poczęciu Ojciec wylał na Nią Ducha, przygotowując na Matkę Syna Bożego. Oddajemy cześć Maryi jako niezwykle ubogaconej łaską do uczestnictwa w zbawczej ekonomii. Ona prowadzi nas do Syna, a zarazem uczy uległości Duchowi i nam Go wyprasza, abyśmy w tym samym Duchu oddali się przez Syna Ojcu. Kult maryjny winien się wyrazić w naśladowaniu Najświętszej Dziewicy, która żywą wiarą, gorącą modlitwą oraz uległym i pałającym miłością sercem przyjmowała i wypełniała wolę Ojca, z macierzyńską miłością oddała się swemu Synowi i Jego dziełu zbawienia ludzi, a napełniona Duchem i przez Niego prowadzona, trwała na modlitwie, odczytując odwieczny zamysł Ojca. Kult maryjny winien być włączony w trynitarny nurt chrześcijańskiego kultu i w nim się urzeczywistniać.
Zasada chrystologiczna zwraca uwagę na miejsce Maryi w zbawczej tajemnicy Wcielonego Syna Bożego. Kryterium autentycznego maryjnego kultu jest zapewnienie w nim Chrystusowi należnego Mu centralnego miejsca. Kult ten winien uwidaczniać wyjątkową więź Maryi z Chrystusem. Ten związek decyduje o Jej wyjątkowej godności i posłannictwie. Nikt z ludzi nie wszedł tak głęboko w Jego życie jak Ona. Złączona z Nim w zbawczym dziele dzięki łasce Bożego wybrania, stoi wraz z Synem w samym sercu historii zbawienia. Maryja nigdy nie działa samodzielnie, niezależnie od Syna czy obok Syna, lecz zawsze współpracuje z Nim, pozostając Mu podporządkowana. Zachowując taką postawę, nigdy nie zaciemnia jedynej roli Jezusa Chrystusa w zbawczym dziele. W Maryi wszystko odnosi się do Chrystusa i od Niego zależy. W każdym możliwym przejawie kult maryjny powinien być ukierunkowany na Chrystusa i na Nim skoncentrowany.
Zasada pneumatologiczna wymaga, aby w kulcie maryjnym przyznać odpowiednie miejsce Osobie i dziełu Ducha Świętego. Tenże Duch zstępuje na Nią w tajemnicy Wcielenia. On w Niej dokonuje najbardziej zdumiewającego zjednoczenia Boga z człowiekiem, nieba z ziemią. Z Niego, jak ze źródła, wypływa uświęcająca pełnia łaski i bogactwo darów, uzdalniając Maryję do wypełnienia zleconego Jej posłannictwa. Duch Święty wlewa w Jej serce wiarę, nadzieję i miłość, umacnia w posłuszeństwie woli Bożej, udziela męstwa w godzinie krzyża i jednoczącej mocy w Wieczerniku w oczekiwaniu na wypełnienie obietnicy Ojca. On stanowi zasadę Jej pobożności i całkowitego oddania się Bogu. Zacieniona Duchem Świętym, staje się Matką Syna Bożego. Oddana bez reszty Synowi i Jego dziełu, wypełnia w mocy Ducha wolę Ojca. Kult maryjny polega w istocie na tym, aby w tymże Duchu razem z Maryją oddać chwałę Ojcu.
Zasada eklezjologiczna uwydatnia posłannictwo Maryi w Kościele. Ona jest Matką Kościoła, a zarazem jako pierwsza chrześcijanka najpiękniejszą jego cząstką. Misja Kościoła w świecie powinna harmonizować z Jej matczyną troską, aby wszyscy ludzie doszli do poznania prawdy, dostępując zbawienia.
Postulat troski o wierność przesłaniu zawartemu w Piśmie Świętym zawiera w sobie zasada biblijna, zgodnie z którą kult maryjny powinien być przeniknięty i wypełniony biblijnymi treściami. Liturgiczna zasada postuluje uzgodnienie czci oddawanej Matce Bożej z wymogami liturgii Kościoła. Odczytanie znaku czasu, jakim jest dążenie chrześcijan do jedności, przypomina o zasadzie ekumenicznej. Cześć dla Matki Pana nabiera charakteru ekumenicznego, gdy towarzyszy jej błaganie o wstawiennictwo u Syna, aby wszyscy ochrzczeni odnaleźli na powrót jedność w wierze. Wreszcie zasada antropologiczna to apel o uwzględnianie w kulcie maryjnym całego kontekstu ludzkiej egzystencji w przekonaniu, że także dzisiaj Maryja pozostaje godnym naśladowania wzorem realizacji człowieczeństwa. Podsumowując całość tych rozważań można powiedzieć, że ostatecznym celem maryjnego kultu powinno być uwielbienie Boga oraz pobudzenie chrześcijan do kształtowania swojego zycia i postępowania na wzór Maryi.
