Liliana Florek, Brzegi
Czynny i świadomy udział we Mszy Świętej (katecheza o świadomym i czynnym przeżywaniu liturgii dla starszych uczniów szkoły podstawowej i ponadpodstawowej)
Artykuł pochodzi z miesięcznika "Msza Święta" nr 02, luty 2021
wydrukuj ten artykułDrodzy Rodzice, Katecheci i Wychowawcy!
Kontynuujemy zagadnienia dotyczące głębszego zrozumienia symboliki celebracji eucharystycznych, co ma ostatecznie prowadzić do pełnego, czynnego, świadomego i owocnego w nich uczestnictwa wszystkich wiernych. Biskupi zebrani na Soborze Watykańskim II wyrazili pragnienie, aby poprzez reformę liturgiczną wierni „nie byli obecni na Mszy Świętej jako obcy i milczący widzowie, lecz aby przez obrzędy i modlitwę dobrze zrozumieli, w świętej czynności uczestniczyli świadomie, pobożnie i czynnie, by kształtowani przez słowo Boże posilali się przy stole Ciała Pańskiego i składali Bogu dzięki” (KL 48). O potrzebie czynnego uczestnictwa („actuosa participatio”) poucza też papież Benedykt XVI w posynodalnej adhortacji „Sacramentum Caritatis” (Watykan 2007), wskazując, że wierni przychodzący na Mszę Świętą powinni w pełni świadomie i czynnie brać udział w liturgii Kościoła, a nie, jak to było w przeszłości, zajmować się różnymi formami pobożności. Dlatego wydaje się szczególnie ważne, aby zatrzymać się nad tym
zagadnieniem w czasie spotkań z katechizowaną przez nas młodzieżą.
CZYNNY I ŚWIADOMY UDZIAŁ WE MSZY ŚWIĘTEJ
Katecheza o świadomym i czynnym przeżywaniu liturgii dla starszych uczniów szkoły podstawowej i ponadpodstawowej
CELE KATECHEZY:
– Uczeń rozumie pojęcie świadomego, czynnego, pełnego i owocnego udziału we Mszy Świętej.
– Uczeń zna gesty, znaki i postawy liturgiczne.
– Uczeń uświadamia sobie potrzebę zaangażowania w liturgię eucharystyczną.
SŁOWA KLUCZE:
Uczestnictwo w liturgii – czynne, pełne, świadome
i owocne.
UWAGI METODYCZNE:
1. POMOCE DYDAKTYCZNE – rolka tapety albo białego papieru, kredki świecowe, kartka podsumowująca dla każdego ucznia.
2. METODY – wykład, rozmowa kierowana, ćwiczenie „Przygotowania”.
3. LITERATURA – Pismo Święte; Katechizm Kościoła katolickiego; Konstytucja o liturgii świętej (KL), https://liturgiaecclesiae.pl.tl/(ks. Marcin Kołodziej).
PLAN KATECHEZY:
A. Wstęp – czas ok. 20 min
– Modlitwa do Ducha Świętego
– Ćwiczenie aktywizujące „Przygotowania”
B. Ro zwinięcie – czas ok. 15 min
– Wykład katechety
C. Zakończenie – czas ok. 10 min
– Podsumowanie.
PRZEBIEG KATECHEZY:
A. Wstęp
Katechezę rozpoczynamy modlitwą do Ducha Świętego, po której proponujemy ćwiczenie aktywizujące „Przygotowania”. W tym celu uczniowie zostają podzieleni na cztery grupy. Każda z grup otrzymuje od prowadzącego pisemne zadanie, którego treść zachowuje w tajemnicy przed pozostałymi. Pierwsza grupa otrzymuje zadanie wczucia się w rolę gospodarza i przygotowania wielkiej uczty dla wszystkich uczestników zajęć. W tym celu na rolce tapety albo długim zwoju papieru malują kredkami świecowymi odświętne nakrycie stołu, ewentualnie potrawy. Druga grupa wyobraża sobie, że została zaproszona na jakąś uroczystość i czyni do niej odpowiednie przygotowania. Trzecia grupa jest również zaproszona na jakąś uroczystość, ale z ważnego powodu musi odmówić gospodarzowi. Każdy uczestnik tej grupy przygotowuje sobie jakąś „wymówkę”. Czwarta grupa zastanawia się, jakie mogą być przyczyny tego, że nie zostali zaproszeni na ucztę. Omawia też reakcje, uczucia i myśli, jakie mogą pojawić się, gdy jednak w ostatniej chwili zostaną zaproszeni na jakąś uroczystość.
W kolejnym etapie ćwiczenia chodzi o powiązanie ze sobą rezultatów pracy poszczególnych grup. Pierwsza grupa prezentuje pozostałym uczestnikom „obrus” z namalowaną na nim zastawą i wyjaśnia, o co musieli zadbać, by ucztę przygotować. Następnie „gospodarze” zapraszają do stołu członków pozostałych grup, przy czym przedstawiciele każdej z nich mówią o swoich przygotowaniach do uroczystości i towarzyszących im emocjach. Oczywiście, osoby z grupy trzeciej odmawiają udziału w uczcie, przedstawiając jednocześnie powody tej odmowy. Celem ćwiczenia jest uświadomienie sobie konieczności przygotowania się do przyjęcia gości w przypadku gospodarzy i podjęcia odpowiednich starań ze strony zaproszonych na uroczystość. Ostatecznie należy użyć obrazu uczty i zaproszonych w odniesieniu do Mszy Świętej i wiernych w niej uczestniczących.
B. Rozwinięcie
Wykład katechety:
Liturgia na pierwszym miejscu stawia Eucharystię, która jest centrum życia chrześcijańskiego. W niej wyraża się jedność wspólnoty wierzących. Aby ta jedność mogła w pełni zaistnieć, muszą być spełnione postulaty świadom ego, czynnego, pełnego i owocnego udziału wiernych w sprawowanej liturgii.
UCZESTNICTWO ŚWIADOME
Pierwszym z tych postulatów jest uczestnictwo świadome we Mszy Świętej, które powinno objawiać się znajomością symboliki i znaczenia obrzędów, w których bierze się udział. Są one widzialnymi nośnikami świętych treści i instrumentami dialogu Boga z człowiekiem, dlatego owa świadomość
wymaga nie tylko przygotowania liturgicznego, ale i formacji wewnętrznej. Wielką pomocą w tym względzie może być odpowiednio przygotowana i przeprowadzana katecheza mistagogiczna, czyli wprowadzająca i wyjaśniająca nam wielki dar Boży, jakim jest Eucharystia. Uczestnicy takiej katechezy powinni poznać poszczególne obrzędy w świetle wydarzeń zbawczych zgodnie z żywą tradycją Kościoła, poznać znaki liturgiczne oraz potrzebę połączenia czynnego uczestnictwa w Eucharystii z naszym codziennym postępowaniem.
Świadome uczestnictwo w świętych obrzędach nie jest też możliwe bez należytego skupienia przed i w czasie Eucharystii, czyli prócz fizycznej obecności wymagane jest również zaangażowanie umysłu. Należy zatem podejmować refleksję nad usłyszanymi treściami oraz w sposób świadomy udzielać na nie odpowiedzi. To zaangażowanie sprawi, że dialog człowieka z Bogiem naprawdę dojdzie do skutku. Aby zatem skutecznie osiągnąć ten cel, „wierni mają przystępować do liturgii z należytym usposobieniem duszy, myśli swoje uzgodnić ze słowami i tak współpracować z łaską niebieską, aby nie otrzymywali jej na darmo” (KL 11). Warto zaznaczyć jednak, że nasza świadomość liturgiczna połączona z takim właśnie uczestnictwem wzrasta w nas stopniowo i zależnie od naszego zaangażowania w tym względzie.
UCZESTNICTWO CZYNNE
Drugim postulatem jedności wspólnoty wierzących podczas sprawowania Eucharystii jest czynny udział w czynnościach liturgicznych.
Przez liturgię dokonuje się uświęcenie ludzi i zjednoczenie z Chrystusem, a ponieważ jest ona dialogiem zgromadzonej wspólnoty z przychodzącym Bogiem, to najpełniejszy z Nim kontakt można osiągnąć przez znaki. W liturgii jest ich bardzo dużo.
Jednym z podstawowych znaków ludu Bożego są wypowiadane słowa. Uczestnictwo czynne wymaga dawania jasnych i wyraźnych odpowiedzi na wezwania kapłana, wypowiadania modlitw, śpiewu liturgicznego. Nasza aktywność jest zewnętrznym odbiciem naszego wewnętrznego przeżywania Ofiary Mszy Świętej, dlatego istotne jest poznawanie modlitw, tekstów pieśni i aklamacji stosowanych w czasie liturgii, ponieważ świadomość wypowiadanych słów bardzo mocno wpływa na czynny udział.
Obok wypowiadanych słów istotnym tutaj jest też nasze milczenie, dlatego należy zadbać, aby było ono zachowane w odpowiednich miejscach liturgii.
Kolejnym aspektem w ramach czynnego uczestnictwa są wspólne postawy ciała i gesty. Stanowią one znak jedności zgromadzenia oraz wywierają wpływ na myśli i uczucia uczestników.
Wśród głównych postaw liturgicznych należy wymienić:
– stojącą,
– siedzącą,
– klęczącą.
Pierwsza z nich to zasadnicza postawa liturgiczna. Wyraża czuwanie, gotowość do czynu, dziękczynienie, oczekiwanie.
Druga to postawa siedząca. Nie jest postawą odpoczynku, ale otwarcia. Słuchający przez tę postawę otwiera się na głos nauczającego.
Postawa klęcząca zaś wyraża żal i pokutę za grzechy. Jest z jednej strony znakiem pokory, a z drugiej – znakiem żarliwej modlitwy.
Poza głównymi postawami istnieją w liturgii również gesty. Do nich zalicza się:
– skłony – jako wyrazy szacunku,
– okadzenia – jako znaki czci w stosunku do osób i przedmiotów,
– pocałunek ołtarza – jako wyraz adoracji,
– znak pokoju – jako ukazujący miłość braterską i przebaczenie.
Pozostałymi gestami wykonywanymi podczas świętych czynności są na przykład uderzenie w pierś wyrażające ludzką winę i żal oraz liczne gesty rąk. W tych ostatnich zauważyć można ręce wzniesione jako wyraz błagania i oddania siebie Bogu lub ręce rozłożone jako znak szczególnej modlitwy błagalnej i dziękczynnej zarazem.
UCZESTNICTWO PEŁNE
Uczestnictwo w liturgii Kościoła powinno być również pełne. Oprócz zaangażowania słowem, milczeniem, postawą i gestem trzeba pamiętać o nieustannym budowaniu wspólnoty z Bogiem i między sobą. Zatem pełne uczestnictwo we Mszy Świętej połączone jest przede wszystkim z przyjęciem Komunii Świętej, która jest zjednoczeniem z Chrystusem i ludźmi przystępującymi wraz ze mną do Stołu Pańskiego. Aby było to jednak możliwe, należy wcześniej przystąpić do sakramentu pokuty, bo tylko w stanie łaski uświęcającej jesteśmy zdolni do budowania wspólnoty z Bogiem i drugim człowiekiem. Jeżeli jednak nie będzie możliwe przyjęcie Komunii Świętej przez osoby, którym sytuacja życiowa na to nie pozwala, powinni oni choć uczestniczyć we Mszy Świętej, bo wszyscy mamy taki obowiązek w niedziele i święta nakazane. W takim przypadku papież Benedykt XVI przypomina o przyjmowaniu Komunii duchowej. Dotyczy to także czasów pandemii, kiedy dla wielu osób, zwłaszcza starszych, wyjście z domu może okazać się szczególnie niebezpieczne. W takim przypadku uczestnictwo we Mszy Świętej transmitowanej przez radio lub telewizję może być owocne, ważne, znaczące i potrzebne całemu Kościołowi.
UCZESTNICTWO OWOCNE
Nasz świadomy, czynny i pełny udział w liturgii Kościoła winien znajdować swoje zwieńczenie w życiu, z czym wiąże się owocne uczestnictwo w liturgii. Można je spotęgować poprzez zadbanie o odpowiednie przygotowanie do liturgii, np. przeczytać teksty czytań biblijnych, w rodzinie w sobotni wieczór rozpocząć wspólne świętowanie niedzieli. Warto też po wyjściu z kościoła starać się zatrzymać w sercu jakąś myśl czy zdanie lub gest na kilka dni i nimi żyć. „Owocność” to jednak nie tylko zasługa naszych wysiłków. Potrzeba nam do tego łaski Bożej, na której przyjęcie będziemy gotowi wówczas, gdy otworzymy swe serca na jej działanie. Wezwanie przewodniczącego liturgii: „Idźcie w pokoju Chrystusa” przypomina o istocie tej wspólnoty, która zgromadziła się w imię Pana, z miłości do Niego i z Jego miłości do każdego człowieka. Zgromadzenie eucharystyczne zatem to miejsce miłości, z którego wypływa pragnienie służby innym ludziom. Podczas spotkania z Bogiem pojawia się chęć naśladowania Go. Oto podstawowe zasady określające udział w liturgii Kościoła: uczestnictwo świadome, czynne, pełne i owocne. Każdy chrześcijan powinien dołożyć wszelkich starań, aby przez jego udział w liturgii powyższe cele zgromadzenia konkretyzowały się i przedłużały na codzienne życie. Świadomość przeżywanych misteriów, czynny udział przez zaangażowanie zewnętrzne i wewnętrzne, pełne uczestnictwo w Komunii sakramentalnej oraz owocność urzeczywistniona w praktyce mają wiązać liturgię Kościoła z życiem jego członków.
C. Zakończenie
Na koniec katechezy uczniowie otrzymują kartkę z tekstem podsumowującym omawiane wcześniej treści. Zadanie polega na przyporządkowaniu sobie odpowiednich ramek i wklejeniu kartki do zeszytu pod tematem lekcji
