ks. Andrzej Orczykowski SChr
Aspekty prawne koncelebracji eucharystycznej
Artykuł pochodzi z miesięcznika "Msza Święta" nr 04, kwiecień 2012
wydrukuj ten artykułCelebracja w Wieczerniku i w czasach apostolskich
Chrystus w czasie Ostatniej Wieczerzy składa swoją Ofiarę indywidualnie, jednak do udziału w tej Ofierze dopuszcza Apostołów. Po Wniebowstąpieniu Chrystusa Apostołowie i ich uczniowie zbierają się na „łamanie chleba” (zob. Dz 2,42; 20,7). Nie znamy wszystkich szczegółów dotyczących sprawowania „Pamiątki Pana”. Wiemy, że to „łamanie chleba” – tak jak w czasie Ostatniej Wieczerzy, której przewodniczył Chrystus – czyniono zgodnie z poleceniem Pana na Jego Pamiątkę. Czy w danym zgromadzeniu wszyscy obecni Apostołowie wspólnie celebrowali – koncelebrowali „Pamiątkę Pana”? Czy tylko jeden z nich „łamał chleb”, a pozostali brali udział w tej czynności, jednak nie w identyczny sposób jak ten pierwszy Apostoł? Trudno odpowiedzieć na te pytania. Być może zapis Apostoła Pawła w Pierwszym Liście do Koryntian: „Kielich błogosławieństwa, który błogosławimy… Chleb, który łamiemy…” (1 Kor 10,16) jest aluzją do koncelebracji Eucharystii sprawowanej przez prezbiterów pod przewodnictwem Apostoła. Relacje docierające do nas z czasów apostolskich nie ukazują nam wyraziście, w jaki sposób celebrowano – koncelebrowano Mszę Świętą. Również w późniejszych dziejach Kościoła trudno określić zakres stosowania koncelebracji, jednak sam fakt jej istnienia jest bezsporny.
Rozumienie pojęcia „koncelebracja eucharystyczna”
Celebracja Mszy Świętej, jako akcji Chrystusa i Kościoła, stanowi ośrodek całego życia chrześcijańskiego. Kapłaństwo powszechne wiernych i kapłaństwo urzędowe, czyli hierarchiczne, chociaż różnią się istotą, a nie tylko stopniem, są sobie jednak wzajemnie przyporządkowane; jedno i drugie we właściwy sposób uczestniczy bowiem w jedynym kapłaństwie Chrystusowym (Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Redemptionis Sacramentum [25.03.2004]; odtąd: RS, 36). Jednak Ofiary Eucharystycznej nie można rozumieć w sensie jednoznacznym jako „koncelebrowania” kapłana z obecnym ludem. Przeciwnie, Eucharystia celebrowana przez kapłanów jest darem, „który przewyższa zdecydowanie władzę zgromadzenia”. Zgromadzenie wiernych, które zbiera się w celu sprawowania Eucharystii, absolutnie potrzebuje kapłana z mocą święceń, który będzie jej przewodniczył, ażeby było prawdziwie wspólnotą eucharystyczną (Jan Paweł II, Ecclesia de Eucharistia [17.04.2003], 29). Z wielką ostrożnością trzeba więc używać wyrażeń typu „wspólnota celebrująca” lub „celebrujące zgromadzenie”, znanych powszechnie w innych współczesnych językach jako „celebrating assembly”, „asamblea celebrante”, „assemblea celebrante” i innych tego rodzaju (RS, 42).
Określenie: „koncelebracja” – współcześnie popularniejszym, powszechnie stosowanym jest termin „koncelebra” – pojawiło się w wiekach średnich, zaś jego grecki odpowiednik: „synleiturgein” w IX wieku zanotował Focjusz. Koncelebracja oznacza wspólne działanie, wspólne spełnianie liturgicznej czynności, na przykład koncelebrację liturgii godzin, udzielania sakramentów, błogosławienia olejów i konsekracji krzyżma. „Koncelebracja eucharystyczna” – to pojęcie oznaczające sprawowanie Eucharystii, w którym działa, uczestniczy i współcelebruje wielu kapłanów pod przewodnictwem głównego celebransa. Tak rozumiana koncelebracja ma miejsce, gdy wielu kapłanów (biskupów, prezbiterów), działając jednocześnie mocą tego samego kapłaństwa i utożsamiając się z Najwyższym Kapłanem, jednym aktem woli i jednocześnie, a przez to jednym aktem sakramentalnym sprawują jedną Ofiarę i biorą w niej udział. Dekret Kongregacji Rytów z 1965 roku określa koncelebrację jako sprawowanie Mszy przez wielu kapłanów, którzy z mocy tego samego kapłaństwa i „in persona Summi Sacerdotis” działają razem, wspólną wolą sprawują jedną Ofiarę, jednym aktem sakramentalnym ofiarują ją i w niej razem uczestniczą (AAS 57 [1965], 411).
Rozszerzenie prawa do koncelebrowania przez Sobór Watykański II
Sobór Watykański II, mając na uwadze fakt, że w praktyce Kościoła na Wschodzie i na Zachodzie aż do czasów współczesnych zachowało się koncelebrowanie; podkreślając, że dzięki niemu korzystnie uwidacznia się jedność kapłaństwa, uznał za stosowne rozszerzyć prawo koncelebrowania na następujące przypadki:
– Msza krzyżma
– Msza wieczorna Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek;
– Msze sprawowane na soborach, zebraniach biskupów i synodach;
– Msza Święta z błogosławieństwem opata.
W tych sytuacjach wolno było koncelebrować Mszę Świętą na mocy samego prawa, to jest soborowej Konstytucji o liturgii Sacrosanctum concilium ([4.12.1963]; odtąd: KL, 57 §1, 1°). Ponadto ordynariusze miejsca zostali upoważnieni do udzielania zezwoleń na koncelebrowanie w dwóch następujących okolicznościach:
– Msza konwentualna oraz główna Msza Święta w kościołach, jeżeli pożytek wiernych nie wymaga, aby wszyscy obecni kapłani celebrowali osobno;
– Msze Święte na rozmaitych zebraniach kapłanów, zarówno diecezjalnych, jak i zakonnych.
Jednak wraz z udzieleniem uprawnienia do koncelebracji każdemu kapłanowi zostało zapewnione prawo do indywidualnego celebrowania Mszy Świętej, ale nie równocześnie, kiedy ma miejsce koncelebracja w tym samym kościele i nie w Wielki Czwartek Wieczerzy Pańskiej (KL, 57 §2, 2°).
Do biskupa należało określenie zasad koncelebrowania w diecezji (KL, §2. 1°). Jednak początkowo biskupi nie mogli korzystać z przyznanych im uprawnień, bo w Kościele łacińskim koncelebracja Mszy Świętej zanikła do tego stopnia, że w ogóle nie było obrzędów koncelebracji poza koncelebrowaniem Mszy Świętej podczas święceń prezbiteratu i konsekracji biskupiej. Dyspozycję Soboru: „należy ułożyć nowy obrzęd koncelebrowania i umieścić go w Pontyfikale oraz w Mszale Rzymskim” (KL, 58) zrealizowano w 1965 roku, kiedy Kongregacja Rytów (7 marca) opublikowała obrzędy koncelebracji Eucharystii („Ritus servandus in concelebratione Missae et ritus communionis sub utraque specie”). Od tego czasu koncelebracja Mszy Świętej była praktykowana, ale w skromnym zakresie, ponieważ obrzędy koncelebracji nie były jeszcze szeroko znane. Na upowszechnianie się koncelebracji wpłynęło ogłoszenie typicznego wydania Ogólnego wprowadzenia do mszału rzymskiego w 1969 roku.
Rozszerzenie prawa do koncelebracji
w rozstrzygnięciach Kodeksu Prawa Kanonicznego
Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku zawiera tylko dwa kanony mówiące wprost na temat koncelebracji Eucharystii, to jest kan. 902. i kan. 908. W kan. 902. zapisano istotną zmianę w stosunku do wcześniej obowiązującego prawa, a mianowicie upoważniono wszystkich kapłanów do koncelebrowania Mszy Świętej w każdym przypadku, ilekroć pożytek wiernych nie będzie wymagał indywidualnego celebrowania Mszy Świętej. Jednak w dalszym ciągu każdemu kapłanowi pozostawiono swobodę odnośnie do indywidualnego sprawowania Mszy Świętej, byle nie w czasie koncelebracji Eucharystii w tym samym kościele. W Kodeksie nie ma zatem rozróżnienia między koncelebracją sprawowaną na mocy zezwolenia samego prawa powszechnego i koncelebracją sprawowaną na mocy zezwolenia ordynariusza. Nie ma też ograniczeń możliwości koncelebrowania co do pewnych przypadków przewidzianych prawem, na przykład w Wielki Czwartek czy przy okazji zjazdów kapłanów. Swobodę koncelebrowania ogranicza jedynie potrzeba celebrowania Mszy Świętej indywidualnie dla dobra wiernych. Możemy więc powiedzieć, że nowe prawo sprawę koncelebracji Eucharystii reguluje inaczej niż uprzednie. O ile przedtem nie wolno było koncelebrować poza pewnymi przypadkami, to według nowego Kodeksu zawsze można koncelebrować, a nie wolno koncelebrować w przypadku zachodzącej potrzeby indywidualnego celebrowania dla dobra wiernych. Na koncelebrowanie Mszy Świętej nie jest już wymagane zezwolenie ordynariusza.
W Kodeksie Prawa Kanonicznego mamy jeszcze drugi kanon o koncelebracji, mianowicie kan. 908. Zakazuje on kapłanom katolickim udziału w koncelebracji Mszy Świętej z szafarzami Kościołów i wspólnot kościelnych, które nie mają pełnej jedności z Kościołem katolickim.
Analogicznie do Kodeksu Prawa Kanonicznego również w Kodeksie Kanonów Kościołów Wschodnich z 1995 roku zostały zamieszczone dyspozycje dotyczące koncelebracji Eucharystii w kan. 701., natomiast o zakazie koncelebrowania z akatolikami – w kan. 702.
Zachęta do koncelebracji w Ogólnym wprowadzeniu do mszału rzymskiego
Obowiązujące obecnie zasady dotyczące koncelebracji podane w Kodeksie zostały uszczegółowione w przepisach liturgicznych. Nowe Ogólne wprowadzenie do mszału rzymskiego z trzeciego wydania mszału rzymskiego (odtąd: OWMR) w art. 199-251 zawiera szczegółowe rozstrzygnięcia dotyczące koncelebracji. W przepisach tych łatwo zauważyć zachętę do koncelebracji ukazującej we właściwy sposób jedność kapłaństwa, ofiary i całego ludu Bożego. Co więcej, koncelebra jest nakazana przez sam obrzęd w czasie święceń biskupa i prezbiterów, podczas błogosławieństwa opata oraz we Mszy krzyżma. Ponadto, jeśli pożytek wiernych nie wymaga albo nie doradza, aby kapłani celebrowali pojedynczo, zaleca się koncelebrować:
– Mszę wieczorną w Wielki Czwartek,
– Msze sprawowane na soborach, zjazdach biskupów i synodach,
– Mszę konwentualną oraz Mszę główną w kościołach i kaplicach,
– Msze sprawowane w czasie wszelkiego rodzaju zjazdów kapłanów diecezjalnych i zakonnych.
Jednak każdy kapłan posiada prawo do sprawowania Eucharystii pojedynczo, lecz nie w tym samym czasie i nie w tym samym kościele lub kaplicy, gdzie odbywa się koncelebracja (OWMR, 199). Tam gdzie jest wielu kapłanów, koncelebracja może się odbyć nawet kilkakrotnie w ciągu dnia, jeśli przemawia za tym duszpasterska potrzeba lub stosowność; koncelebracja winna być zaplanowana w różnym czasie albo w różnych miejscach świętych (OWMR, 201).
Koncelebracje szczególne ze względu na ich okoliczności
W prawie liturgicznym wyróżnione zostały koncelebracje, które winny się cieszyć szczególnym uznaniem z racji okoliczności ich sprawowania. Takimi są koncelebracje, w których biorą udział prezbiterzy jakiejś diecezji ze swym biskupem w tak zwanej Mszy stacyjnej, zwłaszcza w bardziej uroczystych dniach roku liturgicznego, we Mszy święceń nowego biskupa diecezjalnego albo jego koadiutora lub biskupa pomocniczego, w Mszy krzyżma, w Mszy Wieczerzy Pańskiej Wielkiego Czwartku, w dniach obchodów ku czci świętego założyciela lokalnego Kościoła lub patrona diecezji, w rocznice biskupa, wreszcie z okazji synodu lub wizytacji pasterskiej (OWMR, 203).
W praktyce zawsze szczególną okolicznością koncelebracji jest fakt, że przewodniczy jej Biskup Rzymu. Jednak nie tylko ze względów organizacyjnych, lecz przede wszystkim ze względu na godność Najświętszego Sakramentu i godziwość jego sprawowania koncelebracje papieskie są ograniczane co do liczby koncelebransów. Wyjątkowa była koncelebracja 18 maja 2000 roku na Placu Świętego Piotra z okazji Jubileuszu Kapłanów i 80. urodzin Jana Pawła II. Jak poinformowało Watykańskie Biuro Prasowe, wraz z papieżem koncelebrowało wówczas siedem tysięcy księży. Największa koncelebra w dotychczasowych dziejach Kościoła była sprawowana na zakończenie Roku Kapłańskiego, 11 czerwca 2010. Ojciec Święty Benedykt XVI sprawował Mszę Świętą na Placu Świętego Piotra z kilkuset biskupami i z około piętnastoma tysiącami księży.
Wielkie celebracje mogą jednak również rodzić trudności w wyrażeniu odczuwalnej jedności prezbiterium, szczególnie podczas modlitwy eucharystycznej, oraz trudności przy udzielaniu Komunii Świętej. Stolica Apostolska dokłada wszelkich starań, aby wielkie koncelebry nie wprowadzały rozproszenia oraz poprzez stosowne zabiegi koordynacyjne i odpowiednie urządzenie miejsca kultu zapewnić prezbiterom oraz wiernym pełne i rzeczywiste uczestnictwo w Eucharystii (por. Benedykt XVI, Sacramentum Caritatis, 61).
Obowiązek zachowania i unikania pewnych rzeczy
w czasie koncelebracji
Tajemnica Eucharystii jest zbyt wielka, aby ktoś mógł sobie pozwolić na traktowanie jej według własnej oceny, która nie szanowałaby jej świętego charakteru i jej wymiaru powszechnego (RS, 11). Przepisy liturgiczne precyzyjnie określają zasady celebracji Eucharystii. Poniżej zostały wybrane niektóre z nich, w szczególny sposób dotyczące koncelebry.
•Kapłani przyjezdni powinni być chętnie dopuszczani do koncelebracji eucharystycznej pod warunkiem, że będzie znana ich kapłańska tożsamość (OWMR, 200; por. KPK, 903).
•Koncelebransi nakładają w zakrystii lub w innym odpowiednim miejscu szaty liturgiczne, jakich zwykle używają, gdy celebrują pojedynczo. Gdy jednak zaistnieje słuszna przyczyna, na przykład większa liczba koncelebransów i brak szat liturgicznych, koncelebransi, z wyjątkiem głównego celebransa, mogą nie wkładać ornatu, a na albę muszą nałożyć jedynie stułę (WOMR, 209). Należy odrzucić zwyczaj polegający na tym, że wyświęceni szafarze sprawują Mszę Świętą bez szat liturgicznych, albo używają samej stuły nałożonej na zwyczajny habit zakonny lub na zwykłe ubranie (RS, 126).
•Każdy z koncelebransów sprawuje Eucharystię od początku do końca. Nikt nie może być dopuszczony do koncelebrowania po rozpoczęciu Mszy Świętej (OWMR, 206). Nie może być również sytuacji, że jeden lub kilku koncelebrantów w czasie na przykład liturgii słowa lub homilii sprawuje sakrament pokuty i pojednania. Podczas liturgii słowa koncelebranci pozostają na swoich miejscach (OWMR, 212). Ze Mszą Świętą nie wolno łączyć sakramentu pokuty w taki sposób, że powstaje jedna czynność liturgiczna. Nie przeszkadza to jednak, aby kapłani, z wyjątkiem tych, którzy celebrują albo koncelebrują Mszę, słuchali spowiedzi tych wiernych, którzy tego pragną, aby wyjść naprzeciw ich potrzebom, nawet wtedy kiedy w tym samym miejscu sprawowana jest Msza Święta. Musi się to jednak dokonywać w odpowiedni sposób (RS, 76).
•Czynności przygotowania darów spełnia główny celebrans, inni koncelebransi pozostają na swoich miejscach (OWMR, 214).
•Kiedy Msza Święta jest koncelebrowana przez wielu kapłanów, modlitwę eucharystyczną należy odmówić w języku, który jest znany równocześnie wszystkim koncelebrującym kapłanom oraz zgromadzonemu ludowi. Kiedy się zdarzy, że wśród kapłanów są tacy, którzy nie znają języka celebracji, tak, że nie mogą należycie odmówić przeznaczonych dla nich części modlitwy eucharystycznej, niech nie koncelebrują, lecz raczej biorą udział w celebracji ubrani w strój chórowy, zgodnie z przepisami (RS, 113).
•Części modlitwy przeznaczone do wspólnego odmawiania przez wszystkich koncelebrujących, a zwłaszcza słowa konsekracji, jakie wszyscy są obowiązani wypowiadać, koncelebransi mają wymawiać głosem przyciszonym, aby można było wyraźnie słyszeć głos celebransa głównego (OWMR, 218).
•Komunia kapłanów koncelebrujących powinna odbywać się zawsze przy użyciu Hostii, które zostały konsekrowane podczas aktualnie sprawowanej Mszy, ponadto wszyscy koncelebrujący winni ją zawsze przyjmować pod obiema postaciami (RS, 98).
•Każdemu kapłanowi wolno sprawować Eucharystię pojedynczo, jednakże nie w tym samym czasie i nie w tym samym kościele lub kaplicy, gdzie odbywa się koncelebracja. W Wielki Czwartek oraz w Wigilię Paschalną nie wolno celebrować indywidualnie (OWMR, 199; por. KPK, 902).
•Koncelebracja Ofiary Eucharystycznej razem z szafarzami wspólnot kościelnych, które nie posiadają sukcesji apostolskiej, ani nie uznają sakramentalnej godności święceń, jest ciężkim przestępstwem przeciwko świętości Ofiary i sakramentu Najczcigodniejszej Eucharystii (RS,172).
•Za wszelką cenę należy unikać celebrowania Mszy Świętej jedynie w celu stworzenia okazałego widowiska, jak też nie nadawać jej stylu podobnego do innych ceremonii, zwłaszcza świeckich, aby nie pozbawiać Eucharystii autentycznego znaczenia (RS, 78).
•Każdy z koncelebransów może sprawować Mszę Świętą w odpowiedniej intencji i przyjąć stosowne stypendium z zachowaniem przepisów (por. KPK, 951 §1). Kapłan koncelebrujący w tym samym dniu drugą Mszę Świętą nie może z żadnego tytułu przyjąć za nią ofiary (KPK, 951 §2).
Możliwość celebracji i koncelebracji Eucharystii
w ciągu jednego dnia
Prawodawca kościelny rozstrzyga, że dla uwydatnienia symbolicznej wymowy obrzędu lub uroczystości w następujących wypadkach kapłan może celebrować lub koncelebrować kilkakrotnie w ciągu dnia. I tak:
– celebrujący lub koncelebrujący w Wielki Czwartek Mszę krzyżma może celebrować lub koncelebrować Mszę wieczorną;
– kto celebruje lub koncelebruje Mszę w noc paschalną, może celebrować lub koncelebrować Mszę w dniu Paschy;
– w Narodzenie Pańskie wszyscy kapłani mogą celebrować lub koncelebrować trzy Msze święte, jeżeli się je sprawuje we właściwej porze;
– w dniu wspomnienia Wszystkich Wiernych Zmarłych wszyscy kapłani mogą celebrować lub koncelebrować trzy Msze Święte, byleby odbywały się one w różnych porach i by zachowano przepisy dotyczące aplikacji drugiej i trzeciej Mszy;
– kto na synodzie, podczas wizytacji pasterskiej lub na zjeździe kapłanów koncelebruje z biskupem lub z jego delegatem, może powtórnie w tym dniu celebrować Mszę dla dobra wiernych. Odnosi się to również, z zachowaniem obowiązujących przepisów, do zebrań zakonników (OWMR, 204).
Prawo powszechne nic nie wspomina o możliwości dwukrotnego sprawowania Eucharystii w ciągu dnia, za każdym razem w koncelebrze.
Zamiast podsumowania
Koncelebracja nie jest nowością tak w Kościele Zachodnim, jak i na Wschodzie. Obecnie powszechnie stosowana, uwydatnia wspólnotowy charakter Eucharystii.
Walor koncelebry nie zasadza się na przyjęciu praktycznych rozwiązań, lecz na teologicznym jej sensie i znaczeniu. Koncelebracja eucharystyczna domaga się przestrzegania przepisów dotyczących jej sprawowania. Musi być sprawowana w taki sposób, aby w całej pełni ujawniała piękno należące do istoty chrześcijańskiego misterium. Chociaż jest traktowana w sposób uprzywilejowany, jednak każdy kapłan posiada prawo do indywidualnego sprawowania Mszy Świętej. Obecnie koncelebracja eucharystyczna jest tak powszechna, że bez niej sprawowanie liturgii trudno sobie wyobrazić.
