Leszek Wątróbski
Chorwacja. Kraj przyjazny Polakom.
Artykuł pochodzi z miesięcznika "Msza Święta" nr 03, marzec 2010
wydrukuj ten artykułZ Pawłem Sokołowskim, kierownikiem referatu do spraw konsularnych Ambasady RP w Zagrzebiu, rozmawia Leszek Wątróbski
Jak wyglądają dziś stosunki polsko-chorwackie?
Republika Chorwacji utworzona została w 1991 roku. Należy więc do jednych z najmłodszych państw Europy. Stosunki polsko-chorwackie są dziś bardzo dobre i nie ma pomiędzy nami, w zasadzie, żadnych punktów spornych. Nie ma też żadnych problemów natury niedostatków, na przykład niedostatku umów czy bazy prawno-traktatowej łączących oba nasze kraje.
Stosunki dyplomatyczne polsko-chorwackie sięgają czasów zdecydowanie wcześniejszych…
Nasze stosunki dyplomatyczne sięgają roku 1918. Pierwszym konsulem RP w Zagrzebiu był Gabor Ungar, który zmarł nagle w roku 1920 i pochowany został na miejscowym cmentarzu. Dopiero drugi konsul RP, pełniący już funkcję konsula generalnego, mógł działać tu zdecydowanie dłużej. Także jego następcy, którzy pracowali w Zagrzebiu do wybuchu II wojny światowej.
Tereny dzisiejszej Chorwacji w latach 1918-1929 wchodziły w skład Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, a następnie w skład Królestwa Jugosławii. Później, w czasie II wojny światowej, powstało tu – w roku 1941 – pod protektoratem hitlerowskich Niemiec tak zwane Niezależne Państwo Chorwackie. Po II wojnie światowej Chorwacja została ponownie włączona w skład Jugosławii rządzonej przez marszałka Josipa Broz-Tito, Chorwata z pochodzenia.
Dziś Chorwacja jest krajem niepodległym…
Polacy spotykają się tu zawsze z dużą życzliwością. Dotyczy to starej i nowej Polonii oraz turystów polskich. W roku 2009 Chorwację odwiedziło, w okresie wakacji letnich, około 450 tysięcy naszych obywateli. Liczba rzeczywista turystów polskich może być zdecydowanie większa, bo pewnie nie wszyscy zostali zameldowani przez swoich gospodarzy – właścicieli campingów lub hoteli. Dodając więc tę nieznaną liczbę niemeldowanych, można domniemać, że w czasie wakacji letnich 2009 roku przebywało w Chorwacji, głównie na wybrzeżu, nawet pół miliona naszych Rodaków.
Kiedy pierwsi Polacy znaleźli się w Chorwacji?
Pierwsi polscy uchodźcy docierali w okolice Dubrownika już w okresie powstań narodowych. Nie osiedli tam jednak zbyt długo, ale pozostawili po sobie polskie ślady. I tak na przykład w Dubrowniku przebywali polscy konfederaci barscy. Z Dubrownikiem związane też były strategiczne plany gen. Jana Henryka Dąbrowskiego oraz hipoteza, że morze z Mazurka Dąbrowskiego, przez które mieli wracać polscy legioniści, to nic innego, tylko Adriatyk. Więcej informacji na ten temat odnaleźć można w licznych pamiętnikach z tamtej epoki.
Pierwszą większą grupą osób z ziem polskich, która przybyła na terytorium byłej Jugosławii, to fala chłopów polskich z Galicji, którzy osiedli w Slawonii, a przede wszystkim w sąsiedniej Bośni w końcu XIX wieku. Również w końcu XIX wieku zaczęli się tu osiedlać polscy lekarze i urzędnicy z zaboru austriackiego i rosyjskiego, znajdując w Chorwacji i Bośni zdecydowanie lepsze warunki finansowe. Bywało tak, że na dużym obszarze jedynym lekarzem był Polak.
Na początku I wojny światowej tereny Chorwacji i Bośni zamieszkiwało około 15 tysięcy osób polskiego pochodzenia. Prawie wszyscy ci osadnicy wrócili do Polski po II wojnie światowej na podstawie umowy o repatriacji. Za zostawione tu gospodarstwa otrzymali od państwa polskiego odpowiednie rekompensaty w okolicach Bolesławca na Dolnym Śląsku. Po akcji repatriacyjnej, w roku 1946, zostało tu niewielu Rodaków, którzy i tak w zdecydowanej większości zasymilowali się.
Druga, większa fala emigracji polskiej dotarła tu za czasów komunistycznej Jugosławii…
Była to fala pochodząca z lat siedemdziesiątych XX wieku i zdecydowanie mniej liczebna od poprzedniej. Stanowiły ją głównie Polki, zwykle z wyższym wykształceniem, ponieważ często powodem ich zainteresowania Chorwacją były wymiany studenckie. Do Chorwacji, na wybrzeże Adriatyku, przyjeżdżały latem Polki i znajdowały tu sobie mężów, a do Polski na studia przyjeżdżali Chorwaci i tam poznawali swoje przyszłe żony, z którymi wracali do Jugosławii.
Trudno jest dziś dokładnie określić wielkość tej fali emigracyjnej. Nie ze wszystkimi przecież osobami polskie konsulaty miały wówczas kontakt. Szacunkowo liczbę tę ocenia się na około 500 osób. Chodzi tu o osoby, które zamieszkały na wybrzeżu Chorwacji i w Zagrzebiu. Nie za wiele natomiast wiemy o Polkach, które znajdowały tu mężów innych narodowości, na przykład Serbów czy Bośniaków.
Czasami zdarzało się również, że małżeństwa mieszane zamieszkiwały najpierw w Polsce, a następnie wracały do Chorwacji czy innych republik Jugosławii, bo żyło się tu zdecydowanie lepiej. Jugosławia była wówczas krajem o gospodarce wolnorynkowej, w przeciwieństwie do innych państw obozu socjalistycznego.
Czy Polki, które zamieszkały wówczas w Chorwacji oraz pozostałych republikach byłej Jugosławii mogły realizować się zawodowo?
Z tym było trochę gorzej. Polki nie znały miejscowego języka i nie miały jugosłowiańskiego obywatelstwa, bez którego otrzymanie pracy było praktycznie niemożliwe. Ponadto otrzymanie obywatelstwa jugosłowiańskiego związane było z wyrzeczeniem się obywatelstwa polskiego, na co wiele Polek nie chciało się zgodzić. W wielu rodzinach mieszanych obowiązek jej utrzymania spoczywał więc wyłącznie na mężach.
Jak liczna jest dziś Polonia chorwacka?
Liczba osób polskiego pochodzenia oraz Polaków mieszkających tu na stałe to około 2.300 do 2.500 osób. Są to zarówno potomkowie starej emigracji, często jeszcze do końca przez konsulów nie rozpoznanej, jak i obywatele polscy mieszkający tu na stałe – w liczbie około 900.
Gdzie znajdują się największe skupiska Polonii chorwackiej?
Największe skupisko tutejszej Polonii znajduje się w Zagrzebiu. Z danych wynika, że Polaków jest tu ponad 300, choć w organizacjach polonijnych udziela się zaledwie 150.
Obecnie w Zagrzebiu istnieją dwie organizacje polonijne: Polskie Towarzystwo Kulturalne „Mikołaj Kopernik”, działające tu od roku 1990 i Polskie Towarzystwo Oświatowe, powstałe jesienią 2009 roku.
Pierwsze z nich, najbardziej znane ze swojej działalności, Polskie Towarzystwo Kulturalne „Mikołaj Kopernik”, kultywuje polską tradycję, zaś Polskie Towarzystwo Oświatowe chce zająć się szkołą polską w Zagrzebiu po reformie istniejącego obecnie systemu szkolnictwa szkół przy ambasadach.
Z kolei Polskie Towarzystwo Kulturalne „Fryderyk Chopin” w Rijece jest drugim co do wielkości stowarzyszeniem powstałym w Chorwacji. Towarzystwo to skupia dziś około 50 aktywnych członków i organizuje u siebie polskie święta narodowe i religijne oraz koncerty chopinowskie. Opiekuje się też tablicą pamiątkową marszałka Józefa Piłsudskiego. W Rijece raz w miesiącu, przez kilka godzin przebywa konsul RP z wizytą konsularną, w czasie której zgłaszają się do niego tamtejsi Rodacy z prośbą o załatwienie różnych spraw.
Kolejnym – czwartym stowarzyszeniem polonijnym działającym w Chorwacji jest Polskie Towarzystwo Kulturalne „Polonez” w Kasztelach koło Splitu nad Adriatykiem. Dawniej w Splicie istniała fila Towarzystwa „Kopernik” z Zagrzebia, której działalność przejściowo zamarła. Mieszkający w okolicach Splitu Polacy są bardzo rozproszeni i trudno jest się im wspólnie zebrać, szczególnie w okresie wakacji letnich, kiedy jest dużo pracy w turystyce. Dwa lata temu, w roku 2007, Polacy tam mieszkający aktywowali swoją działalność organizacyjną. Ich decyzją powstało nowe niezależne stowarzyszenie polonijne – Polskie Towarzystwo Kulturalne „Polonez”, zrzeszające co najmniej 50 członków. PTK „Polonez” przeprowadziło w tym roku dość dużą akcję z funduszy europejskich – wymianę dzieci polskich i chorwackich, w ramach tworzenia drzewa genealogicznego Unii Europejskiej.
Czy zdaniem Pana Konsula dzisiejsza Polonia chorwacka przejawia nadal chęć organizowania się oraz pracy społecznej?
Pewne zagrożenia dla stowarzyszeń narodowościowych, do jakich należą też organizacje polonijne, występuje dziś także w skali globalnej. Polacy mieszkający poza krajem kontaktują się z Macierzą w zupełnie inny sposób niż 20, 30 lat temu. Ich kontakt z Ojczyzną do roku 1989 był zdecydowanie trudniejszy. Brakowało normalnego przepływu informacji, ograniczona była wymiana korespondencji. Obecnie w dobie Internetu i telewizji satelitarnej nie ma już tej dawnej świadomości rozłąki z krajem ojczystym. Ludzie mogą się teraz kontaktować ze sobą, kiedy tylko chcą. Wielu też Polaków w Chorwacji posiada u siebie Cyfrę Plus i pilnie śledzi codzienne życie ojczystego kraju.
A jak czuje Ojczyznę swych rodziców drugie pokolenie, urodzone już w Chorwacji?
O drugie pokolenia Polaków musimy walczyć. To jest jednak zadanie głównie dla starszego pokolenia naszych Rodaków, które powinno im stworzyć odpowiednie warunki do poznania starego kraju. Można to osiągnąć poprzez włączanie ich w programy edukacyjne, finansowane przez Unię Europejską, czy poprzez studia na polskich uczelniach.
Na ile Polonia chorwacka może dziś liczyć na pomoc konsulatu i ambasady RP w Zagrzebiu?
Referat ds. konsularnych Ambasady RP posiada pewne środki finansowe, które są kierowane do organizacji polonijnych. Musimy jednak zdać sobie sprawę, że finansowanie działalności organizacji polonijnych nie należy do podstawowych zadań konsulatu. Wszelka bowiem inicjatywa i troska o organizację spoczywać powinna na jej członkach. Konsul może natomiast ich wspomagać, doradzać, przyglądać się i umożliwiać kontakty z instytucjami w kraju.
W Chorwacji wszystkim organizacjom narodowościowym, zatem i polonijnym, pomagają dziś: Rada Mniejszości Narodowych – na szczeblu republikańskim oraz miasta, w których one istnieją i działają – na szczeblu lokalnym. Pomoc strony chorwackiej jest naprawdę znacząca. Przedstawiciele władz lokalnych chętnie uczestniczą w oficjalnych zebraniach organizacji polonijnych i zawsze życzliwie odnoszą się do ich poczynań – szczególnie dotyczących współpracy polsko-chorwackiej.
W Chorwacji pracują też polscy duchowni…
W okresie międzywojennym działało tu duszpasterstwo polonijne. Potem, po II wojnie światowej, komunistyczna Jugosławia nie widziała już takiej potrzeby. Dopiero w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych zaczęli tu przyjeżdżać na stałe polscy księża, podejmujący pracę w diecezjach chorwackich. Obecnie w Chorwacji przebywa około 10 duchownych z Polski. Kapłani ci współpracują też czasem ze środowiskami polonijnymi.
W Chorwacji pracują polskie siostry i zakonnicy, którzy bywają czasem na wybranych imprezach polonijnych. W Zagrzebiu dość regularnie odprawiane jest polskie nabożeństwo na prośbę Towarzystwa „Kopernik” w kościele św. Katarzyny.
Do najbardziej zasłużonych w Chorwacji naszych Rodaków należy niewątpliwie Ludomir Michał Rogowski – polski kompozytor, autor hymnu miasta Dubrownika…
Ludomir Michał Rogowski urodził się w Lublinie w roku 1881. Następnie studiował w Instytucie Muzycznym w Warszawie, Królewskim Konserwatorium Muzycznym w Lipsku, Monachium, Rzymie oraz Paryżu. Potem, w latach 1909-1911, prowadził w Wilnie szkołę muzyczną i założył tam orkiestrę symfoniczną. W okresie 1912-1914 dyrygował też orkiestrą Teatru Nowoczesnego w Warszawie. I wojnę światową spędził w Paryżu, gdzie komponował i dyrygował chórem. Do Polski wrócił w roku 1921, a w grudniu 1926 przeniósł się na stałe do Dubrownika, gdzie zmarł w roku 1954.
Rogowski, zauroczony niezwykłą urodą Dubrownika, pozostał w nim na zawsze. Atmosfera tego miasta stała się dla niego niewyczerpanym źródłem inspiracji muzycznej i literackiej. Mimo że żył w biedzie i z opinią nieszkodliwego dziwaka, doczekał się pośmiertnego uznania od swojego ukochanego Dubrownika. Był też ostatnią osobą, której kondukt żałobny przeszedł główną ulicą starego Dubrownika.
Po śmierci osoba i dzieło Rogowskiego zostały zapomniane na prawie pół wieku. Ponownego odkrycia kompozytora dokonali Dubrowiczanie: Vida Peručicia i Srećki Katić oraz grono ich przyjaciół. Od początku też lat dziewięćdziesiątych zaczęto gromadzić wszystkie dokumenty dotyczące polskiego kompozytora oraz osób z nim związanych.
Przypadająca w roku 2011 sto trzydziesta rocznica jego urodzin będzie kolejną okazją do przypomnienia twórczości Ludomira Michała Rogowskiego – tak w społeczeństwie chorwackim, jak i polskim.
O życiu Polaków w Chorwacji najlepiej dowiedzieć się chyba na miejscu…
Ja też chciałbym zaprosić naszych Rodaków do odwiedzenia Chorwacji i zwiedzenia jej polskimi śladami oraz na wakacyjny wypoczynek. Chorwacja jest bowiem krajem bezpiecznym i bardzo przyjaznym dla Polaków.
W imieniu czytelników miesięcznika „Msza Święta” dziękuję za to miłe zaproszenie i za rozmowę.
