ks. Teodor Puszcz SChr
Przy wspólnym Stole.Udział chrześcijan we wspólnej Eucharystii – interkomunia.
Artykuł pochodzi z miesięcznika "Msza Święta" nr 07-08, lipiec-sierpień 2009
wydrukuj ten artykułPrzy stole spożywa się posiłki, a przy uroczyście nakrytym stole spożywa się świąteczną ucztę, na którą zazwyczaj zaprasza się zacnych gości. W Kościele tym Stołem jest Ołtarz Pański, a Gospodarzem i Zapraszającym jest sam Jezus Chrystus. Niestety, Jego uczniowie – zaproszeni goście w minionych wiekach kilkakrotnie poróżnili się między sobą. Do dziś trwają te bolesne i gorszące świat podziały. Sobór Watykański II, którego ojcem był umiłowany papież Jan XXIII, zajął się naglącą potrzebą zasypywania tych rowów podziału i budowania mostów łączących podzielonych braci. W ten sposób odpowiedział na ruch ekumeniczny, który od dziesiątków lat dawał się już odczuć i oddziaływał na zasadzie oddolnego dobrego, pozytywnego fermentu. Greckie wyrażenie: oikos (dom, rodzina) użyczyło swego znaczenia temu ruchowi w Kościele katolickim, jak i w innych Kościołach. W niniejszym artykule zostaną zasygnalizowane możliwości udziału chrześcijan we wspólnej Eucharystii, zatem będzie mowa o tak zwanej interkomunii.
Interkomunia słusznie kojarzy się nam z Komunią Świętą, chociaż termin ten wprowadza nas w znacznie szerszą rzeczywistość wspólnoty religijnej, którą również nazywamy communio. Kiedy omawiamy zagadnienie przyjmowania Komunii Świętej, nie powinniśmy za daleko odchodzić od zagadnienia communio w sensie wspólnoty, bo przecież przyjęcie Komunii Świętej może odbywać się tylko we wspólnocie Kościoła.
Pojęcie interkomunia (z łaciny: inter – między, współ; communio – komunia) oznacza udział chrześcijan, duchownych i świeckich różnych wyznań, w Eucharystii, która w Kościele katolickim nazywana jest Mszą Świętą, w Kościołach wschodnich – Liturgią eucharystyczną, a w Kościołach ewangelickich – Wieczerzą Pańską. Udział chrześcijan w tak pojętej Eucharystii jest uzgodniony przez poszczególne Kościoły będące w dialogu ekumenicznym. Pojęcie interkomunia wywodzi się z kręgu Kościołów ewngelickich i było używane już 1952 roku na Lundzkiej Światowej Konferencji Wiary i Ustroju. Określa ono wiele form uczestnictwa w Eucharystii. Wypracowano aż cztery odrębne pojęcia: 1) interkomunia w znaczeniu ścisłym, 2) komunia wolna, 3) komunia otwarta (otwarta dla wszystkich, otwarta wzajemna, otwarta z ograniczeniem) i 4) komunia zamknięta.
Poruszanie się w tematyce interkomunii wymaga wyjaśnienia wielu pojęć i znajomości samego zagadnienia ekumenizmu, dlatego w tym momencie będzie sensowne przejść do tego, co wypracowało Vaticanum II (Dekret o ekumenizmie, 21.11.1964) i Sekretariat do spraw Jedności Chrześcijan (Dyrektorium ekumeniczne, cz. I – III, 1967-1970). Problemem interkomunii zajął się Sobór Watykański II w specjalnym dekrecie o ekumenizmie pod tytułem Unitatis redintegratio, omawiając zagadnienie communicatio in sacris zachodzące wówczas, gdy katolik uczestniczy w jakimkolwiek kulcie liturgicznym lub w sakramentach innego Kościoła czy kościelnej wspólnoty (DE 8, 15). Zarówno Dekret o ekumenizmie (nr 8), jak i Dyrektorium ekumeniczne (cz. I, nr 38) stwierdzają, że „nie można uznać współudziału w świętych czynnościach (communicatio in sacris) za środek, który bez zastrzeżeń należałoby stosować dla przywrócenia jedności chrześcijan”. Dalej jest mowa o dwóch zasadach współudziału: po pierwsze – chodzi o konieczność zaznaczenia jedności Kościoła i po drugie – o podkreślenie uczestnictwa w środkach łaski. Z jednej strony „Wzgląd na zaznaczenie jedności Kościoła najczęściej wzbrania współudziału”, a z drugiej strony „Łaska, o którą należy zabiegać, niekiedy czyni go wskazanym” (nr 8).
W tym miejscu warto poczynić refleksję na temat sytuacji między Kościołami prawosławnym i katolickim. Przeszkodę dla interkomunii stanowią zasadnicze różnice dotyczące sakramentalnego charakteru kościelnego posługiwania i sukcesji apostolskiej. Jednak jest ona możliwa, ponieważ Kościoły wschodnie złączone są z Kościołem katolickim więzami wiary i tymi samymi sakramentami, zwłaszcza kapłaństwa i Eucharystii (por. DE nr 17). Interkomunia w odpowiednich okolicznościach i za zgodą władzy kościelnej jest nie tylko dozwolona (por. DE nr 15), ale nawet wskazana (por. Dyrektorium ekumeniczne, cz. I, nr 40). W konkretnym przypadku jej zastosowania Sobór Watykański II odsyła do kompetencji miejscowego biskupa, z wyjątkiem przeciwnych decyzji podjętych przez Konferencję Episkopatu lub Stolicę Apostolską (por. Dyrektorium ekumeniczne, cz. I, nr 42).
Sekretariat do spraw Jedności Chrześcijan w Rzymie w instrukcji wydanej 1 czerwca 1972 roku (O szczególnych wypadkach, w których wolno chrześcijan innych wyznań dopuścić do Komunii Świętej w Kościele katolickim), powołując się na Dekret o ekumenizmie i Dyrektorium ekumeniczne, podaje trzy przypadki szczególnej wagi rozstrzygane przez biskupa katolickiego, a umożliwiające protestantom korzystanie z Eucharystii w Kościele katolickim (DE nr 19-24, Dyrektorium ekumeniczne, cz. III, nr 129):
1) niebezpieczeństwo śmierci,
2) prześladowanie i więzienie,
3) nagląca potrzeba duchowa z niemożnością dotarcia do swoich wspólnot kościelnych.
Natomiast co do wiernych Kościoła wschodniego za słuszną przyczynę uczestniczenia w Komunii w Kościele katolickim Sekretariat do spraw Jedności Chrześcijan uważa: niemożność fizyczną lub moralną przyjęcia sakramentów we własnym Kościele przez zbyt długi czas na skutek specjalnych okoliczności (Dyrektorium ekumeniczne, cz. I, nr 44).
Z kolei katolik uczestniczący w niedziele i święta nakazane w liturgii eucharystycznej w Kościele wschodnim, np. „z racji pełnienia publicznego urzędu lub obowiązku, pokrewieństwa, przyjaźni”, nie jest zobowiązany przykazaniem do uczestniczenia we Mszy w Kościele katolickim (Dyrektorium ekumeniczne, cz. I, nr 50) i może w liturgii eucharystycznej Kościoła wschodniego uczestniczyć, „gdy słuszna przyczyna uniemożliwia mu uczestnictwo we Mszy w Kościele katolickim” (Dyrektorium ekumeniczne, cz. I, nr 47).
Kodeks Prawa Kanonicznego (25.01.1983), jak również Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich (18.10.1990) przewiduje możliwość przyjęcia sakramentu pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych od szafarza niekatolickiego przez wiernych: „Ilekroć domaga się tego konieczność lub zaleca prawdziwy pożytek duchowy i jeśli nie zachodzi niebezpieczeństwo błędu lub indyferentyzmu, wolno wiernym, dla których fizycznie lub moralnie jest niemożliwe udanie się do szafarza katolickiego, przyjąć sakramenty pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych od szafarzy niekatolickich tego Kościoła, w którym są ważne wymienione sakramenty” (KPK kan. 844 § 2; por. KKKW kan. 671 § 2). Dalej jest mowa o wiernych Kościołów wschodnich i o członkach innych Kościołów (które są w takiej samej sytuacji, gdy idzie o sakramenty, jak Kościoły wschodnie), mogących przyjąć sakrament pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych od szafarza katolickiego: „Szafarze katoliccy godziwie udzielają sakramentów pokuty, Eucharystii i namaszczenia chorych członkom Kościołów wschodnich nie mających pełnej wspólnoty z Kościołem katolickim, gdy sami o nie proszą i są odpowiednio przygotowani. Odnosi się to także do członków innych Kościołów, które według oceny Stolicy Apostolskiej, gdy idzie o sakramenty, są w takiej samej sytuacji, a i wspomniane Kościoły wschodnie” (KPK kan. 844 § 3; por. KKKW kan. 671 § 3). Następnie prawodawca rozszerza percepcję tych trzech wcześniej wymienionych sakramentów na pozostałych chrześcijan, nie mających pełnej wspólnoty z Kościołem katolickim: „Jeśli istnieje niebezpieczeństwo śmierci albo przynagla inna poważna konieczność, uznana przez biskupa diecezjalnego lub Konferencję Episkopatu, szafarze katoliccy mogą godziwie udzielać wymienionych sakramentów także pozostałym chrześcijanom, nie mającym pełnej wspólnoty z Kościołem katolickim, którzy nie mogą się udać do szafarza swojej wspólnoty i sami o nie proszą, jeśli odnośnie do tych sakramentów wyrażają wiarę katolicką i do ich przyjęcia są odpowiednio przygotowani” (KPK kan. 844 § 4; por. KKKW kan. 671 § 4).
Obecnie pomiędzy katolikami i prawosławnymi realizuje się wspólnota Stołu Pańskiego. Komunia otwarta (przystępowanie chrzecijan różnych wyznań do Stołu Pańskiego za obustronną lub wielostronną zgodą władz kościelnych) będzie możliwa pod warunkiem, że Kościoły te przez swoich kościelnych przedstawicieli wyrażą przychylny stosunek do interkomunii, co dotychczas jeszcze nie całkiem nastąpiło. Wspólnota wiary daje możliwość pełnej eucharystycznej jedności. Uzgodnienia w sprawie jednoczącego charakteru Eucharystii oraz interkomunii są uzależnione od zmian w instytucjach kościelnych w dziedzinie prawnej i doktrynalnej. Pełna wspólnota eucharystyczna powstanie wówczas, gdy jej podstawą stanie się powszechna i transcendentna wiara chrześcijan, odnosząca się do istoty Eucharystii i urzędu kościelnego. Nie chodzi nam o obecność przy Stole Pańskim tylko zewnętrzną, ale o pełną wspólnotę ducha i ciała.
